مقدمه
مواد غذایی در وهله اول باید سالم و مطمئن بوده و دارای مواد مغذی باشد. آمار بین المللی بیماری‌های ناشی از غذا به حد هشداردهنده‌ای رسیده است و حدود 600 میلیون بیماری و 420هزار مرگ در سال گزارش شده است. بر اساس برآوردی که در ایالات متحده آمریکا انجام شده است، با توجه به پدیدار شدن خطرات نوظهور و افزایش آمار مسمومیت و بیماری‌های ناشی از غذا و افزایش فساد مواد غذایی، میزان دورریز و اتلاف فرآورده‌های غذایی 30 تا 50 درصد تخمین زده می‌شود.
تولید مواد غذایی با چالش‌های بی‌سابقه‌ای مانند زنجیره تولید بین المللی مواد غذایی، تغییرات در شیوه‌های مدرن تولید غذا، افزایش جمعیت، تغییرات آب و هوایی، کمبود آب، تمایل رو به رشد جهت مصرف غذای سالمتر و حاوی مواد نگهدارنده کمتر و مواد شیمیایی کمتر و افزایش تقاضا برای محصولات ارگانیک مواجه است.
در این بستر پیچیده، ایمنی و کیفیت غذا باید در کنار افزایش تقاضای مواد غذایی مورد توجه قرار گیرد. علاوه‌بر این، تولید فرآورده‌های غذایی در فضای بین‌المللی نیز با چالش‌هایی مانند اختلاف بین کشورها و قاره‌ها از نظر سازمانی، زیرساخت، الزامات قانونی و سازوکارهای کنترل، نگهداری و حفاظت از مواد غذایی روبروست. نسل جدیدی از روشهای بهبود ایمنی و کیفیت غذا به ویژه روشهای کنترل میکروبی فرآورده‌های غذایی، جهت رفع نارسایی‌های فعلی و دستیابی به سطوح جدید ایمنی، پایداری و رشد اقتصادی جز اولویت‌های صنعت غذا قرار داده شده است. در مقاله حاضر به کاربردهای فناوری نانو در صنعت غذا و علی‌الخصوص دستاوردهای حاصل از این فناوری در زمینه کنترل کیفی میکروبیولوژی صنعت غذا و تضمین کیفیت غذا پرداخته می‌شود. همچنین دستاوردها و فناوری‌های مبتنی بر فناوری نانو در زمینه صنعت غذا که در بازار موجود است یا در مرحله تحقیق و توسعه هستند بیان خواهند شد.
رویکردهای کنونی ایمنی مواد غذایی
کنترل کیفیت و ایمنی مواد غذایی با رویکرد پیشگیرانه از مزرعه تا بشقاب انجام می‌شود. سناریوی ایده‌آل بر اساس به حداقل رساندن ریسک و بدون صدمه زدن به خواص ارگانولپتیک و کیفیت غذا تعریف شده است. روشهای شیمیایی و فیزیکی متنوعی برای حذف و کاهش خطر آلودگی میکروبی در غذا وجود دارند. روشهای فیزیکی شامل روشهای حرارتی (گرما، انجماد، ذخیره‌سازی یخچال) ، پرتوتابی با اشعه (یو وی، گاما) ، فیلتراسیون، خشک کردن، و روشهای شیمیایی مانند به‌کارگیری ترکیبات بر پایه کلر، ازن، پراکسید هیدروژن هستند. شایان ذکر است که معمولا فناوری‌های کنترل میکروبی بر پایه استفاده از مواد شیمیایی، پرتوتابی و رویکردهای حرارتی، همگی دارای نقایص قابل توجهی همچون: I) تضعیف کیفیت و بافت ماده غذایی ii) اثرات قابل توجه بر محیط زیست iii) عواقب جدی بر روی سلامت پرسنل واحد تولیدیiv) هزینه بالای استفاده از انرژی هستند و علاوه‌بر تمام موارد ذکر شده، استفاده از این روش‌ها با اصول اولیه و فلسفه تولید محصولات ارگانیک و همچنین الزامات قانونی آن در تناقض است.
روش ضد میکروبی کاربردها مزایا محدودیت‌ها
فوتوکاتالیز سطوح آماده‌سازی مواد غذایی ارزان، با دوام، قابلیت یکپارچه‌سازی آسان با انواع پلیمر نیاز به UV
نقره وسایل آشپزخانه، وسایل آشپزی، تخته برش، تجهیزات، تسمه نقاله بسیار موثرقابلیت یکپارچه‌سازی آسان با انواع سطوح و تجهیزات. گران قیمت، بالقوه سمی
سطوح ضد لک - جلوگیری از تشکیل بیوفیلمها
شکننده، تجاری‌سازی مشکل
امولسیونهای عصاره‌های طبیعی پوشش‌های مواد غذایی، هدف به طور کلی
ضد میکروبی نمودن عصاره‌های طبیعی،
شیمی سبز
راندمان پایین، بوی قوی،
طول عمر کوتاه
بسته‌بندی مواد غذایی محیطهای بسته‌بندی ضد میکروبی قوی تر،
جلوگیری از تبادل اکسیژن ارزان، سبک وزن،
قابل تجزیه زیستی قابلیت تجاری‌سازی در مراحل اولیه، ریسک بالقوه آلودگی مواد غذایی با ENMs
حسگرها بررسی سریع کیفیت غذا از لحاظ سموم و پاتوژن‌ها سریعتر از دیگر روشهای موجود برای تشخیص پاتوژن‌ها و باقی‌مانده آفت کش‌ها در محصولات غذایی عدم کاربرد در مراحل اولیه، استفاده از مواد
با اثرات سمی بالقوه
EWNS قابلیت استفاده از EWNS در مزرعه بر اساس آب، بهبود
ایمنی و کیفیت غذا نیاز به معرفی و تجاری سازی
افزایش تمایل مصرف‌کنندگان به محصولات "سبز" و عاری از هرگونه مواد شیمیایی، باعث ایجاد الزام بر تولیدکنندگان و صنعت غذا جهت به‌کارگیری و جایگزینی روشهای نوین کارآمدتر، پایدارتر و روشهای ضد میکروب‌سازی ارزان برای مقابله با اتلاف و دورریز مواد غذایی شده است. فناوری نانو چشم‌انداز امیدوار‌کننده‌ای برای بهبود ایمنی و کیفیت مواد غذایی ترسیم می‌کند.
رویکردهای نوین فناوری نانو در زنجیره‌ی صنایع غذایی
از معمول‌ترین کاربردهای فناوری نانو در صنایع غذایی میتوان به مواد شیمیایی نانوکپسوله شده (مانند آفت کش‌ها، کودها) و مکمل‌های غذایی یا افزودنی‌ها (نانومحلول‌ها) ، ضد میکروبی‌ها یا بیوسیدها و بسته‌بندی‌های فعال یا هوشمند اشاره نمود.
در فهرستی که اخیرا به‌وسیله‌ی EFSA منتشر شده است، حضور 276 نوع کاربرد فناوری نانو در کشاورزی، مواد غذایی یا خوراک، وجود دارد که یا در بازار موجوداند یا با رویکرد در حال توسعه تأیید شده‌اند. به خصوص در رابطه با ایمنی مواد غذایی از لحاظ میکروبیولوژیکی و کیفیت، برنامه‌های کاربردی با بهره‌گیری از قابلیت‌های فناوری نانو به عنوان راه‌حل‌های امیدوارکننده جایگزین در حال ظهور هستند. از جمله این کاربردها میتوان به فناوری ضد میکروبی که شامل سطوح در تماس مستقیم با مواد غذایی و پوشش‌دهی انواع سطح با استفاده از نانوذرات مهندسی شده، مانند نقره و اکسیدروی اشاره نمود. ازجمله دیگر کاربردها میتوان از نانوذرات با توانایی فوتوکاتالیستی مانند تیتانیا و حسگرهای فعال مبتنی بر فناوری نانو که به سرعت می‌تواند وجود پاتوژن‌ها را شناسایی کند و همچنین بسته‌بندی مواد غذایی "فعال یا هوشمند" با خواص بهبود یافته جهت حفاظت از مواد غذایی و زیست تخریب‌پذیر به عنوان سطح ضد عفونی‌کننده نام برد. جدول (1) خلاصه‌ای از روشهای بهینه‌سازی شده با استفاده از فناوری نانو جهت بهبود ایمنی و کیفیت مواد غذایی را نشان می‌دهد.
سطوح ضدمیکروبی توانمندشده با فناوری نانو
سطوح و پوشش‌های ضد باکتری مواد غذایی که با فناوری نانو توانمند شده‌اند، در حفظ سلامت و بهداشت مواد غذایی در طول زنجیره تولید و ذخیره‌سازی نقش موثری داشته و می‌توانند باعث غیرفعال‌سازی و پیشگیری از ایجاد آلودگی میکروبی شده و در جلوگیری از تشکیل بیوفیلم نقش شایان توجهی داشته باشند. این نوع سطوح ضدمیکروبی قابلیت استفاده در فرایند تهیه و فرآوری مواد غذایی مانند تجهیزات آشپزخانه و پخت و پز، تخته برش، نوار نقاله و غیره را دارند. همچنین سطوح ضد میکروبی که در آنها از نانوذرات فلزی و یا نانوذرات اکسید فلزی مانند نقره و نانوذرات فوتوکاتالیستی (مانند تیتانیا و اکسیدروی) بهره گرفته شده است دارای توپوگرافی نانومقیاس بوده که قابلیت ضد لک را هم به سطح اضافه می‌کند.
نقره در مقیاس نانو به عنوان یکی از رایج‌ترین فلزات ضد باکتری شناخته شده است. نانوذرات نقره که در پوشش‌های زیست تخریب‌پذیر تعبیه شده‌اند می‌توانند برای کاربردهای غیر فعال‌سازی باکتری‌ها و ایجاد خاصیت ضدلک مورد استفاده قرار بگیرند. نانوذرات نقره قابلیت همگن شدن در پودر آگار و موز و در ژلاتین را دارند و همچنین با اکسید گرافن ترکیب شده و در نتیجه سطح‌هایی را به‌وجود می‌آورند که تقریبا تا صددرصد اتصال باکتری‌ها را مهار می‌کند،. نانوذرات نقره بر روی سطوح رایجی مانند شیشه با بهره‌گیری از گروه‌های آمینو لنگر انداخته و تشکیل بیوفیلم را مهار می‌کند.
علاوه‌بر این، سطوح ضد میکروبی فوتوکاتالیستی بر اساس TiO2، ZnO، CeO2 کاربرد گسترده‌ای داشته، استفاده از آنها بسیار رایج است. فوتوکاتالیزها جهت بروز خاصیت فوتوکاتالیستی نیاز به نور (به طور معمول UV در 350 نانومتر) و یک سطح مناسب برای ایجاد جفت گونه‌های اکسیژن واکنشی (ROS) دارند که این جفت گونه‌های حاصل از اکسیداسیون باعث آسیب رساندن به مواد آلی، از جمله باکتری‌ها می‌شود. استفاده از نور UV محدودیتی عمده برای سطوح فوتوکاتالیستی محسوب می‌شود، اما در سال‌های اخیر نانوذرات فوتوکاتالیست که در نور مرئی از خود خاصیت فوتوکاتالیستی نشان می‌دهند توسعه یافته‌اند. روشهای معمول برای ایجاد خاصیت فوتوکاتالیستی در نور مرئی عبارتست از رنگ‌های حساس و دوپینگ با عناصری مانند یون‌های Cu+. این نوع مواد اخیرا با موفقیت در ماتریس‌های پلیمری برای ایجاد فیلم فوتوکاتالیستی نشانده شده‌اند.
علاوه‌بر این، ادغام عصاره‌های ضد میکروبی طبیعی در سطوح مختلف به عنوان یک جایگزین سبز برای مواد شیمیایی خشن در سال‌های اخیر مورد استفاده قرار گرفته‌اند. برای مثال سینامالدئید نانوکپسوله شده بر روی سطوح شیشه‌ای، اثرات ضد میکروبی قابل توجهی در برابر E.coli نشان می‌دهد. همچنین نتایج مشابهی در مورد نانوامولسیون دیگر روغن‌های گیاهی که بر روی شیشه تثبیت شده بود، گزارش شده است، همینطور استفاده از نانوامولسیون روغن ماندارین در پوشش خوراکی کیتوزان برای پوشش لوبیا سبز. استفاده از فیلم‌های کامپوزیتی خوراکی ضد میکروبی با پودرهای پکتین / پاپایا / سینامالدئید نانو امولسیون‌ها برای غیر فعال کردن باکتری‌های مرتبط با غذا مانند E.coli، L.monocytogenes و S.enterica نیز گزارش شده است.
در نهایت، بسیاری از باکتری‌ها از جمله پاتوژن‌ها توانایی اتصال و تولید بیوفیلم میکروبی در محیطهای متنوعی مانند فضاهای صنعتی و بیمارستانی را دارند. این بیوفیلمها به اکثر روشهای ضدعفونی مقاومت دارند و منبع اصلی آلودگی در صنعت غذا و محیطهای بیمارستانی هستند و تشکیل آنها با پیامدهای ناگوار غیرقابل جبرانی همراه است. روش نوظهوری که جهت پیشگیری از تشکیل بیوفیلمها مورد استفاده قرار می‌گیرد، ایجاد سطوحی با توپوگرافی نانومقیاس است که باعث تغییر در مورفولوژی سطح، انرژی آزاد، بار الکتریکی و یا ترکیب آنها می‌گردد. اکثر این نانوساختارها با استفاده از تکنیک نانولیتوگرافی و معمولا بر روی سطوح سیلیکونی ساخته می‌شوند. از مواد ضدعفونی‌کننده رایج جهت ایجاد خاصیت ضدلک بر روی سطوح میتوان به نانولوله‌های کربنی، سیلیکا مزوپور و نانوپور و آلومینا اشاره نمود. اخیرا سطوح ضد لک با استفاده از پروتئین‌ها ایجاد شده‌اند. فنگ و همکاران سطوح آنودایزینگ اکسید آلومینیوم را جهت کاهش میل و جذب میکروبی و ایجاد بیوفیلم مورد تحقیق و بررسی قرار داده و نتایج امیدوار کننده‌ای را گزارش نموده‌اند. یافته‌های آنها راه را برای طراحی و راه‌اندازی ساخت سطوح آنودایز نانوپوروس و همچنین دیگر سطوح ضد لک مقرون به صرفه برای صنایع غذایی هموار می‌کند. محدودیت عمده این نوع سطوح در هزینه و ماهیت شکننده آنها است.
بسته‌بندی غذا
فناوری نانو، امکان تولید بسته‌بندی فعال و هوشمند را با بهبود خواص مکانیکی و حرارتی برای اطمینان از حفاظت بهتر از مواد غذایی امکان‌پذیر نموده است. ادغام نانوذرات رس در بیوپلیمرها باعث بهبود خواص مکانیکی شده و این نوع پلیمرها را به علت زیست تخریب‌پذیری و سازگاری با محیط زیست به عنوان جایگزینی مناسب برای بسته‌بندی مواد غذایی مطرح می‌کند. علاوه‌بر تقویت خواص مکانیکی، این نوع بسته‌بندی می‌تواند نقش مانع تبادل گاز را داشته و با محدود کردن نفوذ اکسیژن و جلوگیری از نشت دی اکسیدکربن، نقش افزایش طول مدت ماندگاری محصول را ایفا کند.
امولسیون‌هایی با خواص بهبودیافته با استفاده از فناوری نانو امکان ادغام مولکول‌های مختلف زیست فعال و نانوذرات را برای جلوگیری از اکسیداسیون و تجزیه مواد غذایی فراهم آورده‌اند. نانوذرات سلنیوم و سلولز را میتوان جهت مهار ROS که باعث کاهش کیفیت غذا می‌شود، در بسته‌بندی مواد غذایی به کار برد. نانوکپسوله کردن مواد دیگری مانند فنل‌ها هم می‌تواند باعث حفاظت در برابر تخریب و تجزیه بعضی موادغذایی به ویژه در مورد غذاهای چرب گردد. دیگر روغن‌های طبیعی هم پتانسیل آمیخته شدن با نانوفیبرها جهت افزایش طول عمر و حفظ تازگی محصولات غذایی را دارند.
از جمله دیگر نانوذرات جدیدی که در صنعت بسته‌بندی مورد توجه بسیار قرار گرفته است نانوذرات کربوهیدراتی است. نانوفیلترهای ساخته شده از این نانوذرات و نانوکریستال‌ها به عنوان یک فاز تقویت‌کننده در نانوکامپوزیت‌ها گنجانده شده است. همچنین، نانوذرات کربوهیدراتی به عنوان یک ماده پایه در پلیمرهای فوتوکاتالیستی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
نانوحسگرها
تشخیص عوامل بیماری‌زا و ارگانیسم‌های عامل فساد در مواد غذایی با استفاده از روشهای سنتی کشت باکتری، روشهای ایمونولوژیک و یا روشهای مولکولی از چند ساعت تا چند روز به‌طول می‌انجامد. در سال‌های اخیر تلفیق فناوری نانو با انواع تکنیک‌های بیوحسگری باعث ظهور فناوری با نام نانوبیوحسگر شده است که پاسخ بسیار سریع همراه با حساسیت بالا را نسبت به آنالیت از خود نشان می‌دهد. اخیراً در زمینه نانوبیوحسگرها، نانومواد کربنی و به‌خصوص نانولوله‌های کربنی (CNTs) ، نقاط کوانتومی، گرافن و فولرین به دلیل خواص جالب و منحصر به‌فرد، مورد توجه بسیار قرار گرفته‌اند. گرافن به طور گسترده در ساخت حسگرها برای استفاده در صنعت غذا مورد استفاده قرار گرفته است.
نانوساختارهای مهندسی شده بر پایه آب
به تازگی، یک طرح کاربردی ضد میکروبی جدید مبتنی بر فناوری نانو برای استفاده در هوا و انواع سطوح مطرح شده است. این روش، تولید نانوساختارهای مهندسی شده بر پایه آب (EWNS ) نامگذاری شده که از آب با دو فرآیند مختلف الکترواسپری و یونیزاسیون بهره می‌گیرد.
سامانه EWNS دارای مجموعه منحصربه‌فردی از خواص فیزیکی و شیمیایی است. از جمله این خواص میتوان به بار الکتریکی بسیار بالا، دارا بودن گونه‌های اکسیژن واکنش‌پذیر (ROS) ، بسیار متحرک بودن، پایدار ماندن در هوا برای چند ساعت، برهمکنش و غیرفعال‌سازی میکروارگانیسم‌های هوا با استفاده از ROS اشاره نمود.
بار الکتریکی بسیار بالای این سامانه امکان انتقال هدفمند آن را با تأثیرگذاری بالا بر روی سطوح مورد نظر امکان‌پذیر می‌کند. این روش با پتانسیل خاصیت ضد میکروبی سامانه (ROS) با غیرفعال‌سازی میکروارگانیسم‌ها به میزان (99.99٪ کاهش) بدون تأثیر بر کیفیت حسی مواد غذایی و یا باقی گذاشتن ماده شیمیایی خاص در غذا به عنوان فناوری ایده‌آل ضدمیکروبی عاری از مواد شیمیایی محسوب می‌شود. به علاوه این فناوری مصرف انرژی بسیار پائینی دارد. همچنین مطالعات سم‌شناسی اثرات بهداشتی و سلامتی در صورت استنشاق را نشان ندادند.
پیامدهای نانومواد
گسترش سریع فناوری نانو در صنعت غذا و پیش بینی کاربرد بیشتر آن باعث افزایش نگرانی‌ها در مورد اثرات جانبی نانومواد مهندسی شده (ENMs) بر سلامت انسان و محیط زیست شده است. نانوذرات خواص بسیار متفاوتی نسبت به ماده مشابه در مقیاس میکرو دارند. نانوذرات دارای نسبت سطح به حجم و سطح به جرم بسیار بالا هستند و در نتیجه واکنش‌پذیری سطحی بسیار بالایی دارند و به همین دلیل می‌توانند به آسانی از موانع بیولوژیک عبور کنند و باعث ایجاد پاسخ‌های بیولوژیک شوند و بر روی سلامتی تأثیر بگذارند. در هر صورت مانند دیگر مواد شیمیایی همه نانوذرات مهندسی شده ذاتا خطرناک یا ذاتا ایمن نیستند.
شواهد نشان می‌دهد که پیامدهای بالقوۀ سم‌شناسی مصرف نانوذرات مهندسی شده رو به افزایش است. تخمین زده می‌شود که یک فرد در کشورهای توسعه یافته، روزانه بیش از 10 تریلیون نانوذره دریافت می‌کند. نیاز مبرم به درک رابطه بین خصوصیات ذاتی منحصر به‌فرد نانوذرات مهندسی شده ENM و خواص فیزیکی و شیمیایی آنها وجود دارد. همچنین نیاز است که برهمکنش بین ENM و GIT و سرنوشت گوارشی و سمیت بالقوه آنها و همچنین خواص فیزیکوشیمیایی آنها و تغییرات بیولوژیکی و تأثیرات رهایش این نوع نانوذرات در محیط زیست به دقت مورد بررسی و مطالعه قرار بگیرد.
چارچوب نظارتی نانومواد در صنعت غذا
فقط در اتحادیه اروپا و در سوئیس، حضور و استفاده از نانومواد مهندسی شده (ENMs) و فناوری نانو در بخش کشاورزی، خوراک یا غذا قبل از ورود به بازار، نیاز به اخذ مجوزهای لازم دارد. در اتحادیه اروپا، در بیشتر موارد، مقررات خاصی در مورد صنعت غذا وجود دارد و همچنین مقررات موجود از قبیل دستورالعمل‌های مواد غذایی (EU 257/87) تحت بازنگری و بروزرسانی قرار دارند. هدف از این نظارت‌ها و قوانین تضمین امنیت غذایی و سلامت مصرف‌کننده و عدم تأثیر سوء بر محیط زیست است. در سایر نقاط جهان مانند ایالات متحده آمریکا، کانادا و آسیا، آئین‌نامه‌های مربوط به نانومواد بخشی از یک سند قانونی نیست، بلکه آن را به فرم رهنمودهایی برای صنعت در نظر می‌گیرند. به علاوه جهت اخذ مجوزهای قبل از ورود به بازار در اروپا تس‌تهای تأییدیه اندازه نانوذرات نیز بسیار مهم هستند.
پارامتر کلیدی که در چارچوب قانونی نیز تأثیرگذار است درک مصرف کنندگان از "فناوری نانو در غذا" است. مطالعات اخیر نشان داده است که اگرچه مردم از به‌کارگیری نانومواد در مواد غذایی (برای بهبود ایمنی و یا تقویت تغذیه) رضایت چندانی ندارند اما در مقایسه با GMOs واکنش منفی کمتری نشان داده‌اند.
نتیجه‌گیری
استنادسازی جامع و کامل نانومواد مهندسی شده (ENMs) در غذاها باعث بهبود مدیریت برنامه‌های کاربرد فناوری نانو جهت افزایش ایمنی مواد غذایی، کیفیت، عمر مفید و افزایش اثرات تغذیه‌ای می‌شود. سطوح و پوشش‌های ضد میکروبی با پتانسیل غیرفعال کردن میکروارگانیسم‌ها و جلوگیری از تشکیل بیوفیلم، بسته‌بندی مواد غذایی با خواص بهبود یافته برای حفاظت بهتر از مواد غذایی را در دسترس قرار داده اند. نانوحسگرها برای تشخیص سریع پاتوژن و یا تشخیص آلاینده‌ها و روشهای بیوساید سطح عاری از مواد شیمیایی مانند بکارگیری EWNS از مهمترین دستاوردهای فناوری نانو در صنعت غذا محسوب می‌شوند.
خطرات احتمالی نانومواد مهندسی شده (ENMs) برای انسان، حیوانات و محیط زیست باید به طور موازی با توسعه نانومواد جدید و رویکردهای نوین و پویای فناوری نانو مورد توجه و بررسی کامل قرار بگیرد. جهت حصول این نتیجه روشهای ارزیابی خطرات احتمالی برای نانوتوکسیکولوژی باید فورا توسعه و اعتبارسنجی شوند. همچنین روشهای تحلیلی و آنالیزی برای‌شناسایی و مشخص کردن نانومواد مهندسی شده (ENMs) در ماتریس‌ها و پلیمرهای با ساختار پیچیده مواد غذایی باید توسعه یابد. به علاوه نمی‌توان از روی قرائن و شواهد، تأثیر نانومواد مهندسی شده (ENMs) با اندازه‌های بزرگ‌تر را پیش‌بینی نموده و تعمیم داد.
علاوه‌بر این، باید توافق‌نامه‌ای جهت تعاریف و چارچوب‌های قانونی نانومواد مهندسی شده (ENMs) در ابعاد بین‌المللی صنعت غذا وجود داشته باشد. پیاده‌سازی موفق این فناوری افق‌های روشنی را ترسیم می‌کند و منتج به بهبود اقتصاد جهانی صنعت غذا می‌شود.
منبع:
Eleftheriadou, M., Pyrgiotakis, G., & Demokritou, P. (2017). ScienceDirect Nanotechnology to the rescue : using nano-enabled approaches in microbiological food safety and quality. Current Opinion in Biotechnology, 44, 87–93. https: //doi.org/10.1016/j.copbio.2016.11.012